สรุป.

 สื่อนับเป็นสิ่งที่มีบทบาทสำคัญอย่างมากในการสอนตั้งแต่ในอดีตจนถึงปัจจุบันเนื่องจากเป็นตัวกลางที่ช่วยให้การสื่อสารระหว่างผู้สอนและผู้เรียนดำเนินไปอย่างมีประสิทธิภาพ ช่วยให้ผู้เรียนเข้าใจความหมายของเนื้อหาบทเรียนให้ตรงกับผู้สอนต้องการ  ไม่ว่าสื่อนั้นจะอยู่ในรูปแบบใดก็ตามล้วนแต่เป็นทรัพยากรที่สามารถอำนวยความสะดวกในการเรียนรู้ได้ทั้งสิ้น สื่อการสอนเป็นเครื่องมือหนึ่ง ในการถ่ายทอดสาร จากผู้สอนไปสู่ผู้เรียน ซึ่งกระบวนการสื่อความหมายนั้น เป็นกระบวนการที่เกิดขึ้นอยู่ตลอดเวลาที่มนุษย์มีปฏิสัมพันธ์กับผู้อื่น ดังนั้น การถ่ายทอดความรู้ในการเรียนการสอนระหว่างผู้สอนกับผู้เรียน จึงจำเป็นต้องดำเนินไปตามกระบวนการสื่อความหมายด้วยเช่นกันและคุณค่าของสื่อการสอนนั้น เป็นเครื่องมือหนึ่งที่ช่วยอำนวยความสะดวก และช่วยในการจัดสภาพการเรียนรู้ เอื้อให้ผู้เรียนได้เกิดการเรียนรู้อย่างเหมาะสม โดยช่วยทำให้สิ่งที่ยากต่อการเรียนรู้ สามารถเรียนรู้ได้ง่ายขึ้น ใช้เวลาน้อยลง หรือสามารถเรียนรู้ได้ในกลุ่มขนาดใหญ่ ช่วยลดช่องว่างทางการเรียนรู้ ทั้งด้านระยะเวลา ระยะทาง งบประมาณ หรืออีกนัยหนึ่งคือ ช่วยขจัดหรือลดอุปสรรคทางการเรียนรู้ลงนั่นเองส่วนการแบ่งประเภทของสื่อการสอนนั้น ไม่ว่าจะแบ่งโดยใช้เกณฑ์ใด ก็ยังคงอ้างอิงอยู่กับลักษณะของการรับรู้ และการเรียนรู้ เป็นหลัก ไม่ว่าจะแบ่งโดยใช้มิติ หรือ ลักษณะการนำไปใช้ หรือแม้แต่รูปร่างของสื่อ สิ่งที่สำคัญของสื่อการสอนนั้น ไม่ใช่ประเภทของสื่อ แต่เป็นการออกแบบเพื่อการส่งสาร โดยต้องอาศัยการเลือกใช้ว่าจะออกแบบ และเลือกใช้สื่อ วัสดุ อุปกรณ์ หรือเครื่องมือใด ให้เหมาะสมกับแต่ละสถานการณ์ และสภาพแวดล้อม ยกตัวอย่างเช่น เราคงไม่สามารถใช้สื่อประเภทบทเรียนคอมพิวเตอร์ช่วยสอน ในสถานที่ที่ไม่มีคอมพิวเตอร์ หรือไม่มีกระแสไฟฟ้าได้ ดังนั้น การเลือกใช้สื่อให้เหมาะสมกับสภาพแวดล้อม และวัตถุประสงค์ของการสอน จึงมีความสำคัญสำหรับนักเทคโนโลยีการศึกษา การเลือกสื่อการสอนเพื่อนำมาใช้ประกอบการสอนเพื่อให้ผู้เรียนเกิดการเรียนรู้อย่างมีประสิทธิภาพนั้นเป็นสิ่งสำคัญยิ่ง  โดยผู้สอนจะต้องตั้งวัตถุประสงค์นั้นเป็นตัวชี้นำในการเลือกสื่อการสอนที่เหมาะสมต่อการเรียนรู้  นอกจากนี้ยังมีหลักการอื่นๆ  เพื่อประกอบการพิจารณาอีกมากมาย

ประโยชน์ของสื่อการสอน

1. ช่วยให้คุณภาพการเรียนรู้ดีขึ้น เพราะมีความจริงจังและมีความหมายชัดเจนต่อผู้เรียน

2. ช่วยให้นักเรียนรู้ได้ในปริมาณมากขึ้นในเวลาที่กำหนดไว้จำนวนหนึ่ง
3. ช่วยให้ผู้เรียนสนใจและมีส่วนร่วมอย่างแข็งขันในกระบวนการเรียนการสอน
4. ช่วยให้ผู้เรียนจำ ประทับความรู้สึก และทำอะไรเป็นเร็วขึ้นและดีขึ้น
5. ช่วยส่งเสริมการคิดและการแก้ปัญหาในขบวนการเรียนรู้ของนักเรียน
6. ช่วยให้สามารถเรียนรู้ในสิ่งที่เรียนได้ลำบากโดยการช่วยแก้ปัญหา หรือข้อจำกัดต่าง  ๆ ได้ดังนี้
                   · ทำสิ่งที่ซับซ้อนให้ง่ายขึ้น
                   · ทำนามธรรมให้มีรูปธรรมขึ้น
                   · ทำสิ่งที่เคลื่อนไหวเร็วให้ดูช้าลง
                   · ทำสิ่งที่ใหญ่มากให้ย่อยขนาดลง
                   · ทำสิ่งที่เล็กมากให้ขยายขนาดขึ้น
                   · นำอดีตมาศึกษาได้
                  · นำสิ่งที่อยู่ไกลหรือลี้ลับมาศึกษาได้

7. ช่วยให้นักเรียนเรียนสำเร็จง่ายขึ้นและสอบได้มากขึ้น

วัดและการประเมินสื่อการวัดผลของสื่อและวิธีการ

       หลังจากที่เราออกแบบสื่อแล้วแล้วนำมาใช้ในกระบวนการเรียนการสอน ก็ควรมีการวัดผลของสื่อ เป็นการวัดประสิทธิภาพของสื่อ ความคุ้มค่าของสื่อต่อผลสัมฤทธิ์การเรียนรู้ วัดเพื่อปรับปรุงสื่อวัดผลถึงระยะเวลาที่ในการนำเสนอสื่อว่าพอเหมาะหรือมากเกินความจำเป็น การวัดผลสื่อนี้เพื่อผลในการใช้ดัดแปลงปรับปรุงให้ดีขึ้นสำหรับการนำไปใช้ในอนาคต เราสามารถที่จะนำเอาผลการอภิปรายในชั้นเรียน การสัมภาษณ์ และการสังเกตผู้เรียนมาใช้เป็นแนวทางในการวัดผลสื่อได้

การประเมินการใช้สื่อการสอน

       1. ประเมินการวางแผนการใช้สื่อ เพื่อดูว่าสิ่งต่าง ๆ ที่วางไว้สามารถดำเนินไปตามแผนหรือไม่ หรือเป็นไปเพียงตามหลักการทฤษฎีแต่ไม่สามารถปฏิบัติจริงได้ จึงต้องเก็บรวบรวมข้อมูลไว้เพื่อการแก้ไขปรับปรุงในการวางแผนครั้งต่อไป
       2. ประเมินกระบวนการการใช้สื่อ เพื่อดูว่าการใช้สื่อในแต่ละขั้นตอนประสบปัญหาหรืออุปสรรคอย่างไรบ้าง มีสาเหตุมาจากอะไร และมีการเตรียมการป้องกันไว้หรือไม่
        3. ประเมินผลที่ได้จากการใช้สื่อ เป็นผลที่เกิดขึ้นกับผู้เรียนโดยตรงว่า เมื่อเรียนแล้วผู้เรียนสามารถบรรลุตามวัตถุประสงค์เชิงพฤติกรรมที่ตั้งไว้หรือไม่ และผลที่ได้นั้นเป็นไปตามเกณฑ์หรือต่ำกว่าเกณฑ์

รูปแบบและวิธีการการใช้เทคโนโลยี ในการเรียนการสอน

รูปแบบ/วิธีการ	ข้อดี	ข้อจำกัด
สื่อหลายมิติ(hypermedia)	-   สามารถอ่านเนื้อหาในตอนใดที่ต้องการได้โดยไม่ต้องเรียงตามลำดับเชื่อมโยงข้อมูลได้สะดวก -   เนื้อหาบทเรียนมีทั้งภาพกราฟิก      ภาพวีดีทัศน์  เสียงพูด  เสียงดนตรี -   ผู้เรียนสามารถโต้ตอบกับบทเรียนและได้รับผลป้อนกลับทันที	-   ต้องใช้โปรแกรมซอฟต์แวร์ที่มีคุณภาพสูงในการผลิตบทเรียน -   ต้องอาศัยผู้เชี่ยวชาญในการสร้างบทเรียน -   ต้องใช้ร่วมกับคอมพิวเตอร์       คุณภาพสูง -   การผลิตบทเรียนที่ดีต้องใช้อุปกรณ์ร่วมหลายอย่าง   เช่น  เครื่องเสียง  กล้องดิจิทัล
อินเทอร์เน็ต (Internet)	-   ค้นคว้าข้อมูลได้ทั่วโลก -   ติดตามข่าวสารความรู้ได้อย่างรวดเร็ว -   สนทนากับผู้ที่อยู่ห่างไกล -   รับส่งไปรษณีย์  รูปแบบข้อความ ภาพ  และเสียงได้ -   ใช้ในการเรียนการสอนได้มากมายหลายรูปแบบ  เช่นการสอนบนเว็บทางไกล	-   ข้อมูลที่ได้อาจไม่ถูกต้องเพราะไม่มีใครรับรอง -   ต้องมีการศึกษาใช้งานเพื่อสืบค้นข้อมูล -   ประชาชนไม่มีความรู้ด้านไอที
เวิลด์ไวด์เว็บ (World  Wide Web)	-   ผู้เรียนใช้ได้ทุกคน -   เป็นเทคโนโลยีราคาถูก -   ผู้เรียนด้วยเว็บสามารถเรียน  ณ  ที่ใดที่หนึ่งได้สะดวก -   สามารถสื่อสารระหว่างผู้เรียนกับผู้สอนได้	-   การสื่อสารยังใช้แบนด์วิดท์แคบทำให้สื่อสารการสอนที่ส่งบนเว็บจำกัดอยู่เพียงข้อความและภาพนิ่งเป็นส่วนมาก -   ไม่เหมาะกับวัฒนธรรมบางประเทศที่เคร่งต่อประเพณีเก่า -   ผู้เรียนอาจได้ดูเว็บไม่ปกติ
ไปรษณีย์อิเล็กทรอนิกส์     (e-mail)	-  ช่วยในเรื่องของเวลา -  เปิดโอกาสให้สอบถามเป็นการส่วนตัว -  สามารถแบ่งปันข้อมูลกันได้	-  ไม่สามารถแสดงความรู้สึกที่เป็นธรรมชาติได้ -   อาจเกิดความผิดพลาดในเวลาที่ไม่ต่อเนื่อง
การสอนบนเว็บWBI : (web-based instruction)	-   ขยายโอกาสให้ผู้เรียนรอบโลก -   เรียนด้วยการสื่อสารหลายแบบ -   มีการเรียนทั้งแบบประสานเวลาและแบบไม่ประสานเวลา	-  ผู้สอนและเรียนอาจไม่พบหน้ากันเลย  อาจทำให้ผู้เรียนบางคนอึดอัดและไม่สะดวกในการเรียน -   ผู้สอนต้องใช้เวลาเตรียมการสอนมากกว่าปกติ -   ผู้เรียนต้องรู้จักควบคุมการเรียนของตนเองจึงจะประสบผลสำเร็จในการเรียนได้
การส่งสัญญาณผ่านดาวเทียม	-   ถึงแม้จะมีการลงทุนค่อนข้างสูงในเบื้องต้นในเรื่องของห้องสตูดิโอและอุปกรณ์รับสัญญาณแต่สิ่งเหล่านี้ไม่เป็นสิ่งเปลืองเหมือนวัสดุอื่น -    เป็นการลงทุนอย่างคุ้มค่าเมื่อเทียบกับความสามารถในการรับบทเรียนและการสอนเพื่อผู้เรียนกลุ่มใหญ่ -   การบรรยายบทเรียนเป็นมาตรฐานเดียวกันสำหรับผู้เรียนทุกแห่ง -   สามารถใช้รูปแบบการสื่อสารสองทางเมื่อใช้ร่วมกับโทรศัพท์	-  ต้องใช้ทุนสูงในการเริ่มต้น  รวมถึงต้องใช้ผู้เชี่ยวชาญด้านเทคนิคในการดำเนินในการดำเนินงาน -   หากเป็นการรับสัญญาณผ่านโทรทัศน์จะไม่มีลักษณะการยืดหยุ่นในเรื่องของเวลาและสถานที่เรียนเหมือนการเรียนบนเว็บ -   ความจำเป็นในการอำนวยความสะดวกในการเรียนการสอน  การรักษาความปลอดภัย  ต้องเพิ่มงบประมาณมากขึ้นกว่าปกติ
การประชุมทางไกลด้วยวีดีทัศน์	-   ประหยัดเวลาในการเดินทางของผู้สอน -   ผู้สอนไม่จำเป็นต้องปรับวิธีการสอนมากนักจากวิธีการเรียนในชั้นเรียน -   สามารถส่งภาพและเสียงไปพร้อมกันได้	-  หากเป็นการรับภาพทางโทรทัศน์ต้องใช้ต้นทุนสูง  ต้องปรับปรุงห้องเรียนเช่น    มีแสงเพียงพอ  ระบบเสียงดี -   หากรับภาพทางอินเทอร์เน็ตต้องใช้กล้องที่มีคุณภาพสูงเพื่อส่งภาพที่มีคุณภาพซึ่งย่อมมีราคาสูงตามไปด้วย
เทคโนโลยีไร้สาย	-  ระบบเคลื่อนที่ทำให้คล่องตัวในการใช้งาน  ผู้สอนเป็นอิสระในการเดินดูผู้เรียนทั่วห้อง  และผู้เรียนสามารถใช้คอมพิวเตอร์ได้ทุกสถานที่ไม่จำเป็นต้องนั่งเฉพาะในห้องเรียน -   เกิดความยืดหยุ่นในการเรียนการสอนทั้งรูปแบบและวิธีการ -   เชื่อมต่อเว็บได้ทันทีเพื่อการสื่อสารและความร่วมมือในการทำงาน -   เพิ่มความสามารถ  เพิ่มความสามารถในการทำงานด้วยความเร็วที่เพิ่มขึ้นกว่าแบบเดิม -   ใช้การสื่อสารด้วยเสียงบนอินเทอร์เน็ตได้ในห้องเรียนที่ไม่สามารถใช้โทรศัพท์ได้ -  ประหยัดค่าใช้จ่ายทำให้ไม่ต้องเสียค่าเดินสายเคเบิลในอาคารและบริเวณโดยรอบ	-   อุปกรณ์ไร้สายจะมีราคาสูงกว่า  อุปกรณ์ใช้สาย -   ต้องเสียค่าใช้จ่ายเพิ่มในเรื่องของการ์ดเพื่อการสื่อสารหากใช้คอมพิวเตอร์รุ่นเก่าที่ไม่มีเสาอากาศไร้สาย

สื่อการสอนประเภทใช้เครื่องฉาย

วัสดุและอุปกรณ์ประเภทเสนอภาพเคลื่อนไหว

วัสดุ อุปกรณ์	ข้อดี	ข้อจำกัด
โทรทัศน์วงจรปิด	-  เหมาะสำหรับผู้เรียนกลุ่มเล็กและกลุ่มใหญ่ -  ใช้ถ่ายทอดเหตุการณ์หรือการสอนที่ผู้เรียน/ผู้ชมไม่สามารถรวมกันอยู่ในบริเวณที่เรียน/ที่ชมพร้อมกันได้ -  สามรถใช้ร่วมกับวีดีทัศน์ในการส่งภาพได้	-   รับภาพได้เฉพาะในบริเวณที่กำหนดไว้เท่านั้น -   ถ้าต้องการถ่ายทอดภาพหลายจุดต้องเสียค่าใช้จ่ายในการติดตั้งจอภาพในบริเวณต่างๆ
โทรทัศน์วงจรเปิด	-  สามารถใช้ได้กับผู้เรียนหรือผู้ชมไม่จำกัดจำนวน  และสามารถแพร่สัญญาณไปได้ในระยะไกลๆ -   ช่วยดึงดูดความสนใจของผู้เรียน -   เหมาะสำหรับการใช้จูงใจ  สร้างทัศนคติและเสนอปัญหาให้ผู้เรียนคิดหรือเสริมสร้างการอภิปรายร่วมกัน -  ช่วยลดภาระของผู้สอนคือ  แทนที่จะต้องบรรยายหลายครั้งหรือหลายแห่งในหัวข้อเดียวกันต่อผู้เรียนหลายกลุ่ม  ก็ใช้การแพร่สัญญาณไปยังที่ต่างๆได้ในเวลาเดียวกัน	-  การจัดรายการที่ดีต้องใช้ต้นทุนสูงมากและต้องใช้ช่างเทคนิคในการผลิตรายการ -   เป็นสื่อสารทางเดียว  ทำให้ผู้เรียนไม่สามารถถามข้อสงสัยได้ในทันที  และผู้สอนไม่สามารถทราบการตอบสนองของผู้เรียนได้ -  รายการที่เสนออาจไม่ตรงกับตารางสอนหรือบทเรียน
วิดีทัศน์	-  สามารถใช้ได้กับผู้เรียนกลุ่มเล็กและกลุ่มใหญ่ -  สามารถซ้ำเมื่อผู้เรียนไม่เข้าใจหรือทบทวน -  แสดงการเคลื่อนไหวของภาพประกอบเสียงที่ให้ความรู้สึกใกล้เคียงของจริงมาก	-  ต้นทุนอุปกรณ์และการผลิตที่มีคุณภาพดีมีราคาสูง  และต้องใช้ช่างเทคนิคในการผลิต/จัดรายการ -  ตัวอักษรที่ปรากฏบนจอโทรทัศน์มีขนาดเล็กอ่านยาก -  แถบเทปเสื่อมสภาพได้ง่าย
แผ่นดีวีดี (DVD: digital versatile disc)	-  แผ่นมีความจุตั้งแต่4-17จิกะไบต์  ทำให้สามารถบันทึกภาพยนตร์ได้ทั้งเรื่องโดยไม่ต้องเสียเวลาเปลี่ยนแผ่นใหม่ขณะเล่น -  คุณภาพของภาพบนแผ่นดีวีดีให้ความคมชัดมาก  โดยเฉพาะเมื่อเปรียบเทียบกับแถบวีดีทัศน์ -  ให้เสียงดอลบีเซอร์ราวด์ช่วยให้การชมภาพยนตร์มีชีวิตชีวามากยิ่งขึ้น -  สามารถเลือกชมตอนใดของภาพยนตร์โดยไม่ต้องเรียงตามเนื้อเรื่อง -  เลือกเสียงได้หลายภาษา -  ไม่ยึดหรือเสียหายง่ายเหมือนแถบเทป -  สามารถทำความสะอาดได้ง่ายหากเกิดความสกปรกบนแผ่น -  เครื่องเล่นสามารถเล่นได้ทั้งแผ่นซีดีแผ่นวีซีดี  และแผ่นดีวีดี	-   แผ่นดีวีดีคุณภาพดียังมีราคาสูงพอควร -   การบันทึกภาพยนตร์ลงแผ่นต้องใช้อุปกรณ์ราคาสูงพอควร -   ผู้ใช้อาจไม่สะดวกในการบันทึก ภาพยนตร์ลงแผ่นได้เอง
แผ่นวีซีดี (vcd:video-compact disc)	-  คุณภาพของภาพบนแผ่นวีซีดีให้ความคมชัดมากกว่าแถบวีดีทัศน์ -  ไม่มีการยึดเหมือนแถบวีดีทัศน์ -  เครื่องเล่นแผ่นวีซีดีสามารถเล่นแผ่นซีดีได้ด้วย -  ทำความสะอาดได้ง่ายหากเกิดความสกปรกบนแผ่น	-  ผู้ใช้อาจไม่สะดวกในการบันทึกภาพยนตร์ลงแผ่นได้เองเหมือนการใช้แถบวีดีทัศน์ -   แผ่นมาตรฐานสูงไม่สามารถใช้เล่นเครื่องเล่นมาตรฐานธรรมดาได้

                                             สื่อการสอนประเภทเครื่องเสียง

วัสดุ / อุปกรณ์	ข้อดี	ข้อจำกัด
วิทยุ	-   สามารถใช้กับผู้เรียนกลุ่มเล็กกลุ่มใหญ่ หรือรายบุคคล -   ระยะกระจายเสียงกว้างและถ่ายทอดได้ในระยะไกลๆ -   ลดภาระของผู้สอนหรือผู้บรรยายในการเดินทางไปสอนในที่ต่างๆ -   สามารถให้ความรู้แก่ผู้ที่ไม่สามารถอ่านเขียนจากใช้ทักษะในการฟังเพียงอย่างเดียว -   ดึงดูดความสนใจได้ดี -   เครื่องรับวิทยุราคาถูกและสามารถใช้กับแบตเตอรี่ได้ -   สามารถใช้กับสื่ออื่น  เช่น  สิ่งพิมพ์	-   ต้องใช้ห้องที่ทำขึ้นเฉพาะเพื่อการกระจายเสียง -   ผู้ฟังหรือเรียนต้องปรับตัวเข้าหารายการ  เนื่องจากผู้บรรยายไม่สามารถปรับตัวเข้าหาผู้ฟังได้ -   เป็นการสื่อสารทางเดียวทำให้ผู้บรรยายไม่สามารถทราบปฏิกิริยาสนองกลับของผู้ฟัง
เทปบันทึกเสียง	-   ใช้ได้โดยไม่จำกัดจำนวนผู้เรียน -   เหมาะสำหรับการเรียนรู้ด้วยตนเองหรือกับกลุ่มย่อย -   การเปิด/ปิด/เดินหน้า  ย้อนกลับสามารถทำได้สะดวก -   ต้นทุนการผลิตต่ำ -   อุปกรณ์ราคาถูกและสามารถใช้กับแบตเตอรี่ได้ -   ใช้ได้หลายสภาวการณ์  เช่น  ใช้ประกอบสไลด์  ใช้บันทึกเสียงที่ไม่สามารถฟังได้ทั่วถึง  เช่น  ฟังการเต้นของหัวใจ  เป็นต้น	-   การบันทึกเสียงที่คุณภาพดีจำเป็นต้องใช้ห้องและอุปกรณ์ที่ดีมีคุณภาพสูง -   ต้องมีความชำนาญพอสมควรในการตัดต่อเทป -   ต้องระมัดระวังในการเก็บรักษา
แผ่นซีดี (CD:compact disc)	-   บันทึกเสียงประเภทต่างๆในระบบดิจิทัลที่ให้ความคมชัดมาก -  เรียกค้นข้อมูลเสียงได้รวดเร็ว -  มีความทนทานใช้งานได้นาน -  ขนาดเล็กกะทัดรัดเหมาะแก่การพกพา	-   ไม่สามารถบันทึกได้ถ้าใช้แผ่น  CD-R -   เครื่องเล่นมีราคาสูงกว่าเครื่องเล่นเทปเสียง

                               

                       

                                           สื่อประสมเชิงโต้ตอบ  (Interactive  Multimedia)

วัสดุ / อุปกรณ์	ข้อดี	ข้อจำกัด
คอมพิวเตอร์	-   ใช้งานได้หลายประเภท  เช่นคำนวณ  จัดเก็บฐานข้อมูล  งานกราฟิก  จัดหน้าสิ่งพิมพ์  ฯลฯ -   ใช้แก้ปัญหาต่างๆที่ซับซ้อน -   เสนอข้อมูลได้หลายประเภท -   มีการโต้ตอบกับผู้เรียน -   สามารถบันทึกข้อมูลเก็บไว้ในหน่วยความจำอื่น  เช่น  แผ่นซีดี -   ใช้ร่วมกับโมเด็มหรือแบบไร้สายเพื่อใช้บนอินเตอร์เน็ตเพื่อการสื่อสารข้อมูลกับฐานข้อมูลอื่นๆได้ทั่วโลก -   ใช้เป็นเครื่องมือสื่อสารได้  เช่น  การรับส่งเมล  การประชุมทางไกล ฯลฯ -   เครื่องกระเป๋าหิ้วและแบบมือถือมีขนาดเล็กเหมาะแก่การพกพาไปใช้ในที่ต่างๆได้	-   เครื่องที่มีสมรรถนะการใช้งานสูงจะมีราคาสูงพอสมควร -   ต้องมีการบำรุงรักษาตามระยะเวลา -   ต้องใช้กับโปรแกรมซอฟต์แวร์ประเภทต่างๆ  จึงจะใช้งานได้ -   มีการเปลี่ยนแปลงด้านอุปกรณ์  เช่น ความเร็วต่างๆจนทำให้เครื่องที่มีอยู่ล้าสมัยได้เร็ว
บทเรียนคอมพิวเตอร์ช่วยสอน (ซีเอไอ) (computer-assisted instruction : CAI)	-   ผู้เรียนสามารถมีปฏิสัมพันธ์โต้ตอบกับบทเรียนได้ -   สามารถให้ผลป้อนกลับได้ในทันที -   มีรูปแบบบทเรียนให้เลือกใช้มากมาย เช่น  การสอน  ทบทวน  เกม         การจำลอง -   เสนอบทเรียนได้ทั้งลักษณะตัวอักษรภาพ  และเสียง -   ผู้เรียนสามารถทบทวนเนื้อหา     บทเรียนและทำกิจกรรมได้ตามความสามารถของตนในลักษณะการศึกษารายบุคคล	-   ต้องอาศัยผู้เชี่ยวชาญในการเขียนโปรแกรมบทเรียน -   โปรแกรมซอฟต์แวร์บางประเภทมีราคาสูงพอควร
แผ่นซีดี  ซีดีอาร์ และ  ซีดีอาร์ดับเบิลยู   (CR-Rom,CD-R,CD-RW)	-   สามารถบันทึกข้อมูลได้มากถึง  700    เมกะไบต์ -   บันทึกข้อมูลได้ทั้งตัวอักษร  ภาพนิ่ง กราฟิก  แอนิเมชั่น  เคลื่อนไหวแบบวีดีทัศน์  และเสียง -   ไม่มีการเผลอลบข้อมูลที่บันทึกไว้  แล้ว -   ค้นข้อมูลได้เร็วและถูกต้อง -   มีอายุการใช้งานนานและยากแก่การบุบสลาย -  ขนาดเล็กกะทัดรัดเหมาะแก่การพกพา	-   แผ่นซีดีรอมและแผ่นซีดีอาร์จะไม่สามารถบันทึกทับข้อมูลเดิมได้ -   ต้องใช้เล่นร่วมกับคอมพิวเตอร์